Als er geen modernisten waren geweest, dan schilderden we nu nog steeds alleen maar realistisch en bouwden we nu nog steeds alleen maar kerken in gotische en bankgebouwen in neoclassicistische stijl.
Maar de modernisten kwamen met hun verbeeldingskracht – de Braques, de Mondriaans, de Gropiussen, de Le Corbusiers. En zij gooiden het roer compleet om, want zij begrepen dat het ook nog anders kon.
Zij begrepen dat kracht niet schuilt in het steeds reproduceren van het oude. Hoezeer dat ook aansloeg bij de meeste mensen (en dat vermoedelijk nog steeds doet), zij zagen er domheid in.
Kracht schuilt in het inslaan van totaal nieuwe wegen, in het durven loslaten van de welbekende stijl, in het ontdekken van nieuwe uitdrukkingsmogelijkheden, in het beantwoorden van het blanco blad dat erom vraagt vanuit het niets het compleet onbekende te exploreren.
Weg met de imitaties! De pure eerlijkheid van denken en vormen diende te worden herontdekt!
Op de markt – Bart van der Leck – 1913
In De Groene Amsterdammer van 6 november 2025 lees ik over het regime van Trump in de VS. Het wordt gekenmerkt door chaotische incompetentie en houdt vast aan een beleid dat grote schade veroorzaakt zonder aantoonbaar voordeel. Wat kunnen we leren van Trumps ‘domheid’? heet het artikel.
Hoewel de populariteit van Trump zelf inmiddels sterk is afgenomen, hebben de Amerikanen willens en wetens voor hem en zijn regime van ‘domheid’ gekozen. Ze zijn echter nog niet van het trumpisme af. En de vraag is of ze dat ook echt willen.
De belevingswereld in een kinderhoofd staat alleen karakteristieken als ‘lief’ en ‘gemeen’ toe, niets daartussenin. Het zijn twee woorden die je als je klein bent vaak gebruikt om een ander te typeren. Je drukt je dan nog niet uit in nuanceringen als ‘sympathiek’ en ‘venijnig’.
Misschien zijn kinderen daarom wel zo vatbaar voor de verhalen van Charles Dickens. Ik was dat in elk geval wel. De avonturen van Oliver Twist en Een kerstvertelling voelen stevig verbonden met mijn kinderjaren.
Dickens schreef over sombere thema’s en zijn werk zit vol maatschappijkritiek. Recent heb ik Zware tijden van hem gelezen, dat ik nog niet kende en waarin het treurige bestaan van fabrieksarbeiders in de jaren vijftig van de negentiende eeuw centraal staat.
Alle donkerte in Dickens’ werk grijpt op de een of andere magische manier een kinderhart niet droevig aan. Sterker, ik kon me aan Dickens’ verhalen verwarmen als aan een kachel, en nog steeds. Ik denk dat dat komt door zijn personages.
Op de lagere school heb ik een keer vreselijk moeten huilen. De aanleiding was nogal dom. Nou ja, dat denk je als je groot bent.
Ik weet niet meer in welke klas het was, ik weet alleen nog dat het bij een juffrouw was, niet bij een meester. Ze had ons verteld dat je in een zin een komma plaatst wanneer er bij het uitspreken even rust gehouden wordt.
Korte tijd later nam ze ons een dictee af. Stukje bij beetje las ze de zinnen voor. En braaf, achter ieder stukje en beetje, plaatste ik een komma.
Ik was er trots op dat ik het zo goed begrepen had en rekende op een acht of een negen. Maar toen we onze blaadjes na het nakijken terugkregen en ik het mijne opensloeg, voelde ik alle bloed uit mijn lichaam zakken.
De Bossche binnenstad is monumentaal. Eronderdoor, overkoepeld door gemetselde gewelven, stroomt de Binnendieze: een riviertje, kronkelend in het ondergrondse donker, zich wringend door een nat, met algen begroeid bakstenen gangenstelsel. Eigenlijk is het een weefsel van meerdere watertjes. In oude tijden werden die beetje voor beetje overkluisd om uiteindelijk als een door de natuur gegeven riool voor de stad te dienen.
Nog in de eerste naoorlogse decennia was de Binnendieze berucht om zijn stank, zijn vuiligheid en zijn ratten. En boven de indringende geur van het water, achter de antieke stadswallen, wankelden, grauw en onderkomen, de eeuwenoude Bossche panden. Er stonden heel wat verkrotte exemplaren tussen. Niet zelden was bewonen bij gemeentelijke verordening verboden.
‘Onbewoonbaar verklaarde woning’ stond er dan op een bordje boven de voordeur; de kozijnen waren verrot, de kleine antieke ramen ingegooid, de muren gescheurd en de daken bezaaid met verweesde plekken waar de pannen ontbraken. Nat, muf, koud en tochtig moet het er binnen zijn geweest. En toch werd er nog geleefd, want ergens in zo’n pand woonde Janus Kiepoog.
De Amerikaanse politiek was altijd al bitter en wrang, maar nu het masker is afgevallen van die ene persoon die net president is, kan ik er onmogelijk nog iets over lezen, horen of zien zonder een diepe fysieke afkeer te voelen.
Hij verrast ons keer op keer, deze Donald T., onverdraaglijk out of the box als hij is met zijn ideeën die druipen van vijandigheid en waan, en met zijn gelaat dat, bij het wereldkundig maken ervan, trilt als reuzel.
Het volk dat hem koos gaf hem een mandaat tot regeren vanuit de overtuiging dat hij het land weer groot zou maken. Maar verstopt bleef dat zijn visie van een groot land altijd een veel letterlijker karakter had dan de volkse uitleg: geen land dat zich ging ‘repareren’ met een naar binnen gekeerd beleid, maar een land dat soevereine grenzen loslaat, een land dat snoevend veroveringsdrang uitwasemt.
Het volk zal eraan moeten wennen dat hun wens van een groot Amerika een heel andere is dan die van de door hen gekozen president. En met hen zal de wereld klaar moeten zien te komen met deze leider. Donald T. toont zich een pure imperialist, bezeten van gebiedsuitbreiding.
T. heeft een plat en simpel wereldbeeld, en geeft er blijk van dat het zijn grote ambitie is zijn naam in vette kapitalen in de geschiedenisboeken te krijgen. Dat betekent dat zijn imperiale retoriek niet is af te doen als het loze geblaat van een bullebak: de sterkste jongen van de klas, die de dreiging van zijn brutale aard gebruikt om zijn klasgenoten te koeioneren, maar uiteindelijk niet meer dan een blaffende hond is.
T. drijft zijn ideeën door – niet omdat het zin heeft, maar omdat het in het zijn ogen zo werkt in het internationale verkeer. Hij is de oude imperialist voor wie het allemaal dodelijk serieus is als hij zijn spierballen laat rollen. De wereld is in zijn ogen een plek van louter winnaars en verliezers, een nulsomspel. De anderen zullen en moeten zich aan hem onderwerpen.
Het Panamakanaal, Canada, Groenland, de Gulf of America, er zijn geen rationeel geldige argumenten voor. T.’s militair-economische oppermacht is welbeschouwd het enige argument dat zijn aanspraken staaft.
Het is de grote vraag of hij dat argument zonder al te veel scrupules zal inzetten. Het is nu nog zijn troefkaart die telkens weer dreigend tevoorschijn komt, maar in hoeverre zal ze worden uitgespeeld?
De visie van een wereld waar de VS de hegemonie heeft, roept al decennialang enorme weerstanden op. De groeiende organisatie van BRICS-landen is een voorbeeld daarvan. BRICS streeft naar een multipolaire wereld waarin de VS het niet alleen meer voor het zeggen heeft. En zo’n andere wereld hoeft in de ogen van een aantal van die landen niet per se goedschiks gerealiseerd te worden.
Het Amerikaanse volk zal dan ook nog verrast kunnen worden door de gevolgen wanneer de klasgenoten in de wereld het brallen en sarren van de nieuwe leider zat zijn en zich verder verenigen om zich tegen de blaaskaak te keren. Maar dan, zo ben ik bang, zullen het volk en de wereld niet zo eenvoudig meer van hem afkomen als zij hem binnenlieten … Ik zei het toch: verwar hem niet met een bullebak.
Nu er een nieuwe Poetin bij gekomen lijkt – de parallel dringt zich onwillekeurig op –, voel ik een waanzinnige behoefte om mij op te sluiten met boeken. Om weg te zinken in de wereld van de literatuur, waar alles mooi en zacht is, of waar je op zijn minst daarvoor de keuze kunt maken; om mij te verschuilen achter hoge stapels titels voor wat buiten gaande is.
